Δευτέρα 14 Ιουλίου, 8 η ώρα το πρωί, κι η κάψα
του καλοκαιριού έχει αρχίσει να ανεβαίνει στις ρεματιές του Σπερχειού. Αφήνω το
αυτοκίνητο στην αρχή του χωματόδρομου μετά τη Μεσαία Κάψη, που, σύμφωνα με την
ταμπέλα, οδηγεί στο «ΠΕΤΡΙΝΟ ΜΟΝΟΤΟΞΟ ΓΕΦΥΡΙ ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΑΚΗ».
Έτσι άρχισε το «Οδοιπορικό στο Σπερχειό: από τις πηγές στις εκβολές», υλοποιώντας μια
σκέψη που την είχα καιρό στο μυαλό μου. Σκοπός του Οδοιπορικού: να πλησιάσω όσο
γίνεται περισσότερο τον κύριο «κορμό» του ποταμού, να δω από κοντά, περπατώντας
μέσα στην κοίτη, κάποιες γκρίζες δύσκολες περιοχές, που δεν πάει αυτοκίνητο, να
καταγράψω, να αποτυπώσω και να ξεδιαλύνω στο μυαλό μου ορισμένα πράγματα που
αφορούν τη χλωρίδα, την πανίδα, τα πουλιά, τα ψάρια και γενικά το οικοσύστημα
του Σπερχειού. Να καταγραφούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και οι προοπτικές, οι
αδυναμίες και οι δυσκολίες, οι απειλές και οι συγκρούσεις για το ποτάμι, με το
μάτι του ερασιτέχνη παρατηρητή και όχι του ειδικού επιστήμονα.
Οι καιρικές συνθήκες - καλοκαίρι - έχουν τις
δυσκολίες τους· αλλά το ποτάμι μπορεί και αποζημιώνει με τα μοναδικού κάλους τοπία, την
οργιώδη βλάστηση, τις νεροχελώνες, τα πουλιά, τα ψάρια, τις λιβελούλες, που
ακολουθούσαν σε όλη τη διαδρομή…
Σε όλη τη διαδρομή, χωρίς ιδιαίτερη
συνειδητοποίηση ο νους κάνει αναδρομές στο παρελθόν, τότε που στα δικά μας μέρη
στην πίσω πλευρά του Βελουχιού, στο δικό μας ποτάμι, στις δικές μας ρεματιές,
«καλπάζαμε» αγέρωχα με το σφρίγος της νιότης σαν άγρια ζώα, πότε κυνηγημένοι
από τους μύθους για τις νεράιδες και πότε από τους θρύλους των βογγητών των
σκοτωμένων του εμφυλίου.
Ναι, ο Σπερχειός είναι μια ανεκτίμητη
αξία, μια πηγή πλούτου και ένα σπάνιο οικοσύστημα. Έδαφος, πηγές, νερά, δροσερή
αύρα, παραποτάμιο δάσος, το Δέλτα και οι εκβολές, πλούσια ορνιθοπανίδα, υδρόβια
διάφορα, ερπετά, ψάρια, ένα οικοσύστημα που οφείλουμε να το προστατέψουμε σαν
κόρη οφθαλμού. Είναι ο 13ος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας με 82 περίπου
χιλιόμετρα μήκος. Πηγάζει από τον Τυμφρηστό και χύνεται στον Μαλιακό κόλπο.
Βαδίζω μέσ’ στη ζέστη. Ο ήλιος χρυσίζει στις
άκρες του νερού, ενώ στα βαθύτερα το νερό γίνεται γαλάζιο. Βαδίζω πατώντας πάνω
στις αιώνιες πέτρες, μέσα στην αρχαία κοίτη, κάτω από τα αιωνόβια δέντρα, εδώ
που διασταυρώνονται τα «μονοπάτια» του Αχιλλέα και του φίλου του, του Πάτροκλου.
Βαδίζω ανατολικά. Αρκετά χιλιόμετρα μπροστά,
στο Μαλιακό κόλπο, εκεί που είναι και ο τελικός στόχος, είναι οι Λιχάδες Νήσοι
και ο Ηρακλής. Πιο κοντά είναι ο Λεωνίδας, ο Διάκος και ο Άρης. Είναι η Ηράκλεια
και η Τραχίνα. Είναι οι Θερμοπύλες, η Αλαμάνα και ο Γοργοπόταμος. Και ψηλά στις
πηγές, ο Αχιλλέας. Ένα ποτάμι, μια κοιλάδα, ένας κόλπος, βουνά, πεδιάδα και θάλασσα,
μυθολογία και ιστορία. Οι Αινιάνες, οι Μαλιείς, οι Οιταίοι, οι Ευρυτάνες και οι
Ιναχαίοι, οι «Νέαι Πάτραι» και το Πατρατζίκι
- η Υπάτη, το Ζητούνι - η Λαμία με τα χωριά της σήμερα, ο Άγιος Γεώργιος, η
Μακρακώμη και η Σπερχειάδα, το Λειανοκλάδι και τα Λουτρά Υπάτης. Λαοί και
φυλές, πόλεις και χωριά, αγώνας μέσα στους αιώνες για επιβίωση και προκοπή. Ο
θεϊκός Σπερχειός, ένας αιώνιος «θεός» που ο ήλιος συνεχίζει να ρίχνει το φως του
ανάμεσα στα πυκνά του παραποτάμια δάση και να «χύνεται» στην κοιλάδα του.
«Άλλα σου ευχήθηκε ω Σπερχειέ το στόμα του πατέρα μου
όταν εκεί θα γύριζα στην πατρική μου γη
να δώσει σε σένα την κόμη μου …»
μονολογεί ο Αχιλλέας κατά την καύση του σώματος του
φίλου του Πάτροκλου.
14 Ιουλίου,1η μέρα: Από
τις πηγές ως τη γέφυρα Μακρακώμης (10 ώρες)
Από τις
πηγές ως τον Αη Γιώργη: Η ταμπέλα, που θέλει να οδηγήσει τους
επισκέπτες στο «ΜΟΝΟΤΟΞΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΑΚΗ» τυλιγμένη μέσα στα
βάτα, με μπέρδεψε λίγο. Δεν βρήκα την επόμενη· και μάλλον πήρα λάθος δρόμο.
Κατέβηκα στο ρέμα κι από κει, πότε στην κοίτη, πότε απέναντι μέσα στο πυκνό
δάσος βελανιδιάς, προσπάθησα να βρω μονοπάτι να με οδηγήσει στο πέτρινο αυτό
γεφύρι του 17ου αιώνα, στο ρέμα Μουντζουράκη(Γουβιώτικο ρέμα), που
έχει κριθεί διατηρητέο. Ανεβαίνοντας αρκετά, πέρασα το δασικό δρόμο και
συνέχισα μέσα στην κοίτη, ενώ απέναντι ψηλά είχα το χωριό Τυμφρηστός. Τελικά
αποφάσισα να θεωρηθεί αυτό ως ξεκίνημα του Οδοιπορικού, αφού φοβήθηκα ότι δεν
θα συναντήσω το μονότοξο γεφύρι.
Από τις πηγές του
ρέματος Μουτζουράκη, πίσω από το Παλαιοχώρι και το εκκλησάκι της Ζωοδόχου
Πηγής, κατέβηκα στη σμίξη με του «Κατή το Ρέμα» και συνέχισα μέσα την κοίτη
περνώντας κάτω από τη Μεσαία Κάψη, κάτω από τον Αη Γιώργη, το Νεοχωράκι, την
Πτελέα, τη Βίτωλη φθάνοντας στη γέφυρα της Μακρακώμης - Σπερχειάδας μετά από
δέκα (10) ώρες περπάτημα. Έκανα δύο σταθμούς: ένα στο Χάνι Πανέτσου, που είναι
δίπλα στο ποτάμι, για καφέ και νερό κι ένα στην ταβέρνα του φίλου Κουτσούμπα,
στην Πτελέα, επίσης για νερό. Η φωτογραφική μηχανή, όπως και σε όλη τη διαδρομή
μέχρι το τέλος, καταγράφει όσα μπορεί - δείγματα - από ομορφιές και
"ασχήμιες".
Το νερό στο ρέμα Μουτζουράκη
πηγάζει μέσα από τις ρίζες των πλατανιών και φυσικά πίνεται, όπως μου τόνισε ο
κ Υφ, που ανεπάντεχα βρέθηκε κι αυτός μέσα σ’ αυτή τη ζούγκλα. Σαν τα αγρίμια,
στο «πουθενά». Ο κ Υφ έχει κτήμα με καστανιές και καρυδιές και τις αρδεύει
παίρνοντας νερό από το ρέμα. Πολεμάει με τους σκίουρους και τους αρουραίους. Κάτι
αρουραίους με 20 πόντους ουρά, όπως λέει. Δεν αφήνουν τίποτα.
Ανάμεσα στο πυκνό δάσος της
βελανιδιάς ξεχωρίζουν τα εγκαταλειμμένα κτήματα του χωριού Τυμφρηστού, σχεδόν
δασωμένα πια· πεζούλες με καρποφόρα δέντρα, εκεί που προπολεμικά και μέχρι τη
δεκαετία του ‘70 έσφυζε από ζωή. Καρυδιές, καστανιές, κερασιές, μηλιές,
αχλαδιές είναι μερικά από τα καρποφόρα, που ποτίζονταν από τα νερά του
Μουτζουράκη και του Κατή με τσιμεντένια ή χωμάτινα αυλάκια και πρόχειρες
«κόφτρες». Την περίοδο 1950 - 1960 αυτά τα αρδευτικά κανάλια θεωρούνταν έργα ενίσχυσης
της ορεινής γεωργίας, που γίνονταν από τις κοινότητες με την επίβλεψη της
Νομαρχίας. Τώρα κάνουμε 25 χρόνια να τελειώσουμε ένα "μεγάλο"
αρδευτικό έργο - όνειρο, αφού εξαντλήσουμε τον προϋπολογισμό του κράτους δέκα
φορές και αφού αλλάξουν οι καλλιεργητικές ανάγκες της περιοχής(δες το αρδευτικό
έργο της Βίστριζας, που ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1991)...
Αρκετοί οι μικροί καταρράκτες,
εντυπωσιακά τα χρώματα που παίρνει το νερό ανάμεσα στα ψηλά πλατάνια, που δεν
ντρέπονται να “αγκαλιάσουν” το ρέμα, πανέμορφα και τα παραρεμάτια λουλούδια του
δάσους και οι γαλάζιες λιβελούλες(Dragonfly), που παίζουν κυνηγητό με την φωτογραφική μηχανή. Το
νερό εδώ, όπως μου είπε ο κ Υφ, το παίρνουν οι δύο ιδιοκτήτες που έχουν «ενεργά»
κτήματα στην περιοχή. Αυτός έχει εικοσιτέσσερα στρέμματα με καρυδιές και
καστανιές και ο κ Παπ δέκα στρέμματα και το μοιράζονται: δεκαπέντε μέρες ο ένας
και δέκα ο άλλος παίρνοντάς το με σωλήνες
Τα πρώτα
ψάρια τα συνάντησα στη δέση του Παπαρούπα, ψηλά στο Μουτζουράκη, μαζί και τον
πρώτο κάβουρα. Μετά τη σμίξη των δύο ρεμάτων, στη γέφυρα του δασικού δρόμου, η
πρώτη εικόνα των πεταμένων σκουπιδιών. Οι α-φυσιό-φοβοι(αυτοί που δεν φοβούνται
τη φύση) μέχρι εδώ βρήκαν να ρίξουν σκουπίδια. Στο πουθενά! Κατεβαίνοντας, και
πριν τη Μεσαία Κάψη, άρχισαν τα αντιπλημμυρικά** με τον «άγιο σαρζανέτ»(σαρζανέτ=
τεχνητό
ανάχωμα από πέτρες μέσα σε συρμάτινα καλούπια)
Κάποια στιγμή το ρέμα στεγνώνει.
Το νερό χάνεται μέσα στις κροκάλες και βγαίνει ξανά κάτω από τη Μεσαία Κάψη με
πηγές αριστερά και δεξιά ανάμεσα στα πυκνά πλατάνια. Να και ο πρώτος στάβλος,
που στέλνει κανονικά την κοπριά στο ρέμα, λίγο πριν τη Μεσαία Κάψη. Να και το
σπαθόχορτο ή βάλσαμο. Να η γέφυρα για ανθρώπους και ζώα μόνο, κανάλια για
πότισμα και δήθεν αντιπλημμυρικό εργολαβικό καθάρισμα της κοίτης και σακάτεμα
της ζωής του ποταμού. Και σε λίγο ξανά στεγνό το ρέμα ... μέχρι πριν τη γέφυρα
του Αγίου Γεωργίου και τη σμίξη με το ρέμα του Παλιόκαστρου
.JPG)
Αη
Γιώργης – Μακρακώμη: Μετά τη γέφυρα του
Αγίου Γεωργίου αλλάζει εντελώς η εικόνα· και είναι φυσιολογικό. Με ελάχιστη κλήση
η κοίτη ξεπερνάει τα 200 μέτρα πλάτος σε πολλά σημεία. Ο Σπερχειός γίνεται γι’
αυτή την εποχή ένας ξερός «Αμαζόνιος» με ελάχιστο νερό. Ενώ το ρέμα του
Παλαιόκαστρου και ο Μαυριλιώτης μαζί κατεβάζουν αρκετά νερά, αυτά χάνονται
κυριολεκτικά αλλού μέσα στις κροκάλες και αλλού με μεγάλα κανάλια οδηγούνται
εκτός κοίτης για την άρδευση των αγροτικών καλλιεργειών. Όπου υπάρχει λίγη
ποσότητα νερού, συναντάμε ψάρια, τα οποία είναι σε διαρκή κίνδυνο. Μπορούμε να
υποψιαστούμε και την εξαφάνιση ορισμένων με την πάροδο των ετών κάτω από την
διαρκή πίεση που ασκείται στο βιότοπό τους.
Ο Σπερχειός είναι «θεός»,
είναι πηγή ζωής και πηγή πλούτου. Γι’ αυτό και χρειάζεται ιδιαίτερο σεβασμό. Η
μελετημένη οικολογική διαχείριση της κοίτης και του ίδιου του πολύτιμου νερού
είναι πια όρος βιωσιμότητας σε όφελος όλων· και κυρίως των επόμενων γενεών. Αυτό
θέλουμε να τονίσουμε κι αυτό προσπαθούμε χρόνια τώρα να πετύχουμε. Επιμένουμε
στο συνδυασμό της ανθρώπινης δραστηριότητας με την αειφορία και την
βιωσιμότητα. Επιμένουμε, οι τόσες μελέτες που έχουν γίνει για το ποτάμι - και
γίνονται - να έχουν και τις απαραίτητες δράσεις. Να μετράμε θετικά αποτελέσματα.
Δυστυχώς μέχρι τώρα μόνο απαισιοδοξία μπορούμε να εκφράσουμε...
Σήμερα υπάρχει μια
ασυδοσία. Ο καθένας μπορεί να βάλει ένα σκαπτικό μηχάνημα στην κοίτη και να
αλλάξει τη ροή του νερού, ο καθένας μπορεί να ρίξει την κοπριά του στάβλου και τα
λύματα του βόθρου, τα οικοδομικά του μπάζα, τα μεγάλα σκουπίδια, να πάρει άμμο,
να φτιάξει και μια γέφυρα να περνάει τα ζώα του και τόσα άλλα, αδιαφορώντας για
το αποτέλεσμα. Τα αστικά λύματα του Αγίου Γεωργίου οδηγούνται κανονικότατα με
αγωγό στην κοίτη. Δεν ξέρω αν προβλέπεται και πότε να γίνει βιολογικός
καθαρισμός. Έστω όμως ένας compact θα
μπορούσε να περιορίσει τη ρύπανση.
16 Ιουλίου, 2η
μέρα: Μακρακώμη – Παλιούρι (8 ώρες)
Το ταξίδι στην κοίτη
του Σπερχειού χαρακτηρίστηκε ως «Οδοιπορικό». Δεν είναι όμως απλά ένα οδοιπορικό.
Είναι κάτι περισσότερο. Είναι μια εξερεύνηση, είναι γνωριμία από κοντά, είναι
πεζοπορία σε απίθανες συνθήκες, είναι έρευνα, μελέτη, αποτύπωση, καταγραφή από
έναν ΜΗ ΕΙΔΙΚΌ. Είναι ένας ανεκπλήρωτος έρωτας με τη μοναδική "φύση"
του ποταμού. Είναι πάνω από όλα μια ακόμα προσπάθεια για την βελτίωση της
κατάστασης του θεϊκού αυτού δώρου της φύσης σε μας όλους. Είναι ένα βήμα
μπροστά. Πολλά θα μπορούσα να γράψω. Πάντως είναι μια μοναχική
"πορεία", όπως πολλά από τα όμορφα πράγματα που έχουν προσωπική
χροιά. Αυτή η "φύση" σε θέλει μόνο, να είσαι μόνος μαζί της. Να
εκφράσεις τα συναισθήματά σου και τις αντοχές σου, να "μιλήσεις" για
τον "έρωτα" - παιδικά απωθημένα... Κάποτε στην εφηβική ηλικία είχα
γράψει ένα ποίημα για τον "έρωτα με τη φύση", με την έννοια του
"make love, not war"… not war with nature, but love…
Τo έχασα και το ψάχνω ακόμα...
Το τμήμα αυτό του
Σπερχειού, από τη σμίξη με το ρέμα του Πλατύστομου μέχρι το Παλιούρι, είναι το
πιο καθαρό και ίσως το πιο όμορφο. Δεν αποτυπώνεται η ομορφιά στη φωτογραφία,
δυστυχώς. Δείχνει παρθένο, ζούγκλα
στο μεγαλύτερο μέρος του και έχει πολλά περιθώρια να γίνει ομορφότερο, αν το
σεβαστούμε.
Να τονιστεί ότι τόσο η κοιλάδα του
Σπερχειού όσο και η περιοχή του Δέλτα είναι ειδικά προστατευόμενες, ενταγμένες
στο Δίκτυο NATURA 2000 ως περιοχές «κοινοτικού ενδιαφέροντος» (GR2440002) και
«Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (GR2440005) αντίστοιχα. Όμως μόνο ειδική προστασία
δεν έχουμε. Για παράδειγμα, για το έργο της παράκαμψης της Μακρακώμης και της
νέας χάραξης της γραμμής του ΟΣΕ, έχουν γίνει πολλές αμμοληψίες, όπως στο τμήμα
από τη γέφυρα Μακρακώμης – Σπερχειάδας μέχρι το ρέμα Πλατυστόμου και στη
Βίστριζα μέχρι τη σμίξη με το Σπερχειό. Οι αμμοληψίες θεωρούνται πλήγματα στη
διαχείριση των υδάτων του Σπερχειού· και μάλιστα οι ανεξέλεγκτες. Χωρίς μελέτη
και χωρίς διαχειριστικό σχέδιο, μπορεί να καταστρέψουν το οικοσύστημα και να
νεκρώσουν τη ζωή στο ποτάμι. Δεν λέμε τίποτα άλλο…Γι αυτό τονίζουμε διαρκώς την ανάγκη της διεύρυνσης του ρόλου του Φορέα
Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού της Οίτης και της δημιουργίας του Ενιαίου Φορέα
Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών Οίτης - Σπερχειού – Μαλιακού.
.JPG)
Το τεράστιο ζήτημα των σκουπιδιών, των
αστικών λυμάτων και των οικοδομικών μπαζών στις όχθες του ποταμού έχει μεν μειωθεί
σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, αλλά ως πρόβλημα παραμένει. Πέραν των
ατομικών ευθυνών του καθένα, ευθύνη έχει η αυτοδιοίκηση, που πρέπει να
φροντίσει για την ανακύκλωση των οικοδομικών μπαζών και των υλικών εκσκαφής
δημιουργώντας χώρους προσωρινής εναπόθεσης σε κάθε χωριό. Μπορεί να έκλεισαν οι
δύο χωματερές Μακρακώμης και Σπερχειάδας, που ήταν μέσα στην κοίτη, μπορεί να
ολοκληρώνεται τώρα η αποκατάσταση τους, αλλά τα σημάδια τους είναι ακόμα στο
ποτάμι. Τα πλαστικά κρέμονται στις όχθες, στα κλωνάρια των δέντρων, είναι μέσα
στις χωμάτινες παρυφές, είναι παντού…Όπως επίσης μπορεί να άρχισε να λειτουργεί
ο Βιολογικός Καθαρισμός Μακρακώμης – Σπερχειάδας, αλλά το αποχετευτικό δίκτυο
στη Μακρακώμη παραμένει παντοροϊκό, οι παραποτάμιοι οικισμοί ή δεν έχουν
κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο και αδειάζουν τους βόθρους στις σούδες και μέσα
στο ποτάμι ή έχουν δίκτυο που οδηγείται στην κοίτη.
Σε όλη τη διαδρομή του ποταμού, ιδιαίτερα στο
τμήμα αυτό από τη Μακρακώμη ως τα Λουτρά Υπάτης, είναι έντονη η παρουσία των πελαργών.
Ο Σπερχειός και οι πελαργοί είναι σε στενή σύνδεση. Λένε τα γραπτά ότι η παρουσία
τους σε μια περιοχή θεωρείται δείκτης υγείας υγροτοπικών και αγροτικών
οικοσυστημάτων. Οι πελαργοί είναι πουλιά με πολύ ανεπτυγμένη την ανθρωποφιλία
και αισθάνονται μεγάλη ασφάλεια όταν οι φωλιές τους βρίσκονται κοντά στον
άνθρωπο και δεν κινδυνεύουν οι νεοσσοί τους από αρπακτικά πουλιά ή άλλα ζώα. Γι
αυτό σε κάθε σχεδόν παραποτάμιο χωριό της Δυτικής Φθιώτιδας, και μέσα στη
Λαμία, συναντάμε πελαργοφωλιές σε σκεπές και τρούλους των εκκλησιών, σε
καμινάδες σπιτιών αλλά κυρίως σε τεχνητές φωλιές στους στύλους της ΔΕΗ. Ο
πληθυσμός τους όμως έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια· και αυτό πρέπει
να μας ανησυχεί.
Εντυπωσιακή είναι και
η παρουσία των ψαριών σε όλο το τμήμα αυτό του ποταμού. Αυτό που δεν περίμενα όμως
ήταν να δω ψαροντουφεκά στο Σπερχειό! Κι όμως... Στη λίμνη, ναι λίμνη, που
κάνει το ποτάμι πίσω από το χωριό Καστρί, βρήκα ένα φίλο από την Καρδίτσα, που
έρχεται τακτικά και ψαρεύει σ' αυτό το σημείο με ψαροντούφεκο.
Μου είπε ότι βγάζει μέχρι πέντε κιλά ψάρια. Δεν είμαι σίγουρος αν έλεγε
ψέματα... σαν τους κυνηγούς. Η ουσία είναι ότι περπατώντας το ποτάμι, μαθαίνεις
πολλά πράγματα. Στο σημείο αυτό, πίσω από το Καστρί και μετά τη γέφυρα της
Σπερχειάδας, το βάθος είναι 3 - 5 μέτρα. Το θέμα είναι πόσο καθαρά είναι τα
νερά για να ψαρεύει κανείς. Μια φίλη λέει ότι, δυστυχώς, ορισμένοι καθαρίζουν τους
στάβλους ρίχνοντας κοπριές και νεκρά ζώα στο ποτάμι. Αλλά, το σπουδαιότερο,
ρίχνουν και τα «πολύτιμα» υλικά των βόθρων των σπιτιών τους…
Αυτό που μου έκανε επίσης
εντύπωση εδώ είναι ότι η Βίστριζα(Ίναχος) ήταν ξερή. Δεν είχε ίχνος νερού, ενώ
η αμμοληψία στην κοίτη της συνεχίζεται ασταμάτητα, μέχρι τη σμίξη...
17 Ιουλίου, 3η
μέρα: Παλιούρι – Γέφυρα Κομποτάδων (8
ώρες)
Παλιούρι – Γέφυρα Ροδωνιάς: Το
τμήμα μετά το Παλιούρι κατεβαίνοντας προς τα Λουτρά Υπάτης είναι επίσης
ιδιαίτερα ενδιαφέρον, με πολύ όμορφη φύση, με πλούσια ορνιθοπανίδα και
ιχθυοπανίδα, με ανοιχτό ορίζοντα σε άμεση επικοινωνία με την Οίτη. Το αρνητικό
είναι ότι έχουμε πια ορατή ρύπανση με αφρούς στο νερό, με πράσινα και κίτρινα
βρύα και σταδιακά γλιστερή λάσπη να σκεπάζει τις πέτρες...
Λίγο μετά το
πλατανόδασος του Παλιουρίου συναντάμε τη «δέση» με το τσιμεντένιο ανάχωμα στην
κοίτη. Το νερό οδηγείται μέσα στο σύστημα με τις «πόρτες» και το μεγαλύτερο
μέρος του μπαίνει στο αρδευτικό κανάλι, που ποτίζει τις καλλιέργειες κάτω από
το Ζηλευτό. Τα ψάρια υποχρεώνονται να γίνουν «τρίχες» για να περάσουν. Άρα
έχουμε ένα σοβαρό εμπόδιο στην ελεύθερη μετακίνηση των ψαριών. Το νερό στη
συνέχεια έχει μια ελαφριά μυρωδιά και σου δίνει την αίσθηση ότι έχει χάσει την
αγνότητά του. Από το πλάι και από νοτιοδυτικά «εισέρχονται» μικρά ρέματα. Η
ανησυχία ασυναίσθητα εντείνεται.
Γέφυρα Ροδωνιάς
– γέφυρα Λουτρών Υπάτης: Στο μυαλό
στριφογυρνάει διαρκώς η έννοια της ρύπανσης και όλες οι αισθήσεις είναι
προσανατολισμένες σ’ αυτή: η όραση, η όσφρηση, η αφή, η ακοή… μόνο η γεύση
απέχει Η διαπίστωση είναι ότι από το Παλιούρι, τη Ροδωνιά και τα Λουτρά Υπάτης
η ρύπανση αυξάνεται προοδευτικά. Κάθε νέο "αυλάκι" ή
"αγωγός", ορατός ή κρυφός, προσθέτει και άλλο ρυπαντικό φορτίο.
Τρυγόνια, πελαργοί, σταχτοτσικνιάδες, μικρά υδρόβια, κορακοειδή και άλλα πουλιά
είναι παντού. Έκανε την παρουσία του ξαφνικά κι ένας λαγός! Όσο κατεβαίνουμε,
μειώνεται η παρουσία των ψαριών. Απουσιάζουν εντελώς τα ερπετά, τα φίδια και οι
σαύρες. Ελάχιστα είναι και τα βατράχια. Αυτό σημαίνει ότι οι πελαργοί κάνουν
πολύ δουλειά στην περιοχή. Με μια μικρή «αφαίρεση», αυτό το τμήμα μου θυμίζει τη
ζούγκλα στο Εθνικό Πάρκο CHITWAN στο Νεπάλ, με τον
αργό ελαφρύ θόρυβο του νερού, την πλούσια πυκνή βλάστηση και τα μεγάλα δέντρα,
κυρίως ιτιές και λεύκες, τα πουλιά με τις περίεργες φωνές τους, τα κελαηδήματα τους…
Οι κυνηγοί «ελέγχουν»
την περιοχή, ως «εμπόλεμη ζώνη». Το κιόσκι του Κυνηγετικού Συλλόγου Λαμίας στην
όχθη του ποταμού, στη γέφυρα της Ροδωνιάς, είναι το παρατηρητήριό τους, δείγμα της
πλήρους επικράτησης έναντι του «εχθρού». Κάπου κοντά ακούγεται ένα «κανονάκι». Κάθε
ένα λεπτό, κάθε δύο, δεν το μέτρησα. Υποθέτω ότι η παρουσία του έχει να κάνει
με την προστασία κάποιας αγροτικής παραγωγής από τα πουλιά. Σε μια περιοχή του Δικτύου
NATURA 2000 για την προστασία των πουλιών, η μόνη λύση είναι το
«κανονάκι», να τα διώχνει. Να μην δηλητηριαστούν; Τι άλλο πρέπει να σκεφτεί
κανείς…
Γέφυρα
Λουτρών Υπάτης – γέφυρα Κομποτάδων: Στο τέλος της τρίτης
μέρας του Οδοιπορικού βρέθηκα στη γέφυρα των Κομποτάδων. Μετά τη γέφυρα των
Λουτρών Υπάτης μπαίνουμε στο "άχαρο" τμήμα του ποταμού, που γίνεται -
τον έκαναν - ένα μεγάλο "κανάλι" με 15 - 20 μέτρα πλάτος, βαθύς στο
μεγαλύτερο μήκος του, με μεγάλα δέντρα στην όχθη, κυρίως λεύκες, με πολύ πυκνό
έως αδιαπέραστο «τείχος» βάτων και αγκαθωτών θάμνων και με τους μεγάλους
μαιάνδρους. Οι ορατοί ρυπαντές συνεχίζουν·
εννοώ ρέματα που εισέρχονται από αριστερά και δεξιά και κάποιες εστίες
σκουπιδιών και μπαζών. Στο ύψος του Λιανοκλαδίου «εισέρχεται» από βόρεια ένα
ρέμα με θόρυβο, με αρκετή και βεβαρυμμένη ποσότητα νερού. Το τί συμβαίνει εκεί,
δεν μπόρεσα να το ξεδιαλύνω. Πιο πέρα, και μετά τον κλειστό πια σκουπιδότοπο,
είναι ο διαμορφωμένος χώρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Λιανοκλαδίου, όπου
γίνονται τα τελευταία χρόνια οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις.
Στο ύψος των Μεξιατών έξι άλογα, μάλλον από
κάποιο ιππικό όμιλο, βόσκουν μέσα στην κοίτη. Το καθαρό νερό του Κεφαλόβρυσου
Μεξιατών μπαίνει στο ποτάμι λίγο πριν τη γέφυρα των Κομποτάδων και ενισχύει
σημαντικά την ποσότητα του νερού βελτιώνοντας και την εικόνα του. Κάτω από τις
Κομποτάδες και δίπλα στο ποτάμι, και από τις δύο πλευρές, οι διάσπαρτες μικρές
χωματερές είναι χαρακτηριστικό της αδιαφορίας της τοπικής κοινωνίας αλλά και
του Δήμου.
Στις φυσικές σούδες των Κομποτάδων, όπως και
της Αγίας Παρασκευής και του Μοσχοχωρίου, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες ενδημεί
το σπάνιο ψάρι ελληνοπυγόστεος https://www.youtube.com/watch?v=AWvGfklbwhg.
Η απειλή, με τη μείωση και τον καθαρισμό των τάφρων, αλλά και τις σκέψεις για
αποστράγγιση των υγροτόπων αυτών, είναι άμεση.
Δείτε εδώ
φωτογραφίες: Οδοιπορικό
στο Σπερχειό: Από τις πηγές στις εκβολές - 10ο μέρος.
.JPG)
18 Ιουλίου, 4η μέρα: Γέφυρα Κομποτάδων – Γέφυρα Φραντζή
(ώρες 4)
Στο τμήμα Γέφυρα
Κομποτάδων - Γέφυρα Φραντζή με τους μεγάλους μαιάνδρους, το ποτάμι γίνεται πιο βαθύ
με ψηλά δέντρα, κυρίως ιτιές και λεύκες, ζουγκλοειδή παραποτάμια βλάστηση με
βάτα και αγκαθωτούς θάμνους. Ο αγροτικός δρόμος στο
βόρειο ανάχωμα, προς τη Λαμία, φτάνει σχεδόν μέχρι τη σιδηροδρομική γραμμή. Συναντάμε
περισσότερα σημεία άντλησης νερού για την άρδευση των βαμβακοκαλλιεργειών και
της δενδρώδους καλλιέργειας. Παρατηρείται επίσης άγρια καταπάτηση της
παραποτάμιας περιοχής και σε πολλά σημεία έχει καταργηθεί το δεξιό(νότιο) ανάχωμα
με το ξεχέρσωμα και την κοπή των αιωνόβιων δέντρων. Μια πρόχειρη ταμπέλα: ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ
Η ΚΟΠΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΣΤΟ ΣΠΕΡΧΕΙΟ «Δασαρχείο», είναι δείγμα του πόσο σοβαρά
αντιμετωπίζουν οι υπηρεσίες το ζήτημα αυτό. Σε ένα χιλιόμετρο περίπου από τη
γέφυρα κατεβαίνει ένα ρέμα με θόρυβο, ίσως το Κωσταλεξιώτικο.
Κάτω από το Φραντζή διασχίζει
το ποτάμι η σιδηροδρομική γραμμή με μια λιτή γέφυρα, ενώ στο πλάι της προς τη
νότια πλευρά είναι ένας εγκαταλειμμένος πέτρινος πύργος – κτίριο, που στο
εσωτερικό του έχει φυτρώσει μια τεράστια συκιά με εντυπωσιακό τρόπο.
Δείτε εδώ φωτογραφίες: Οδοιπορικό
στο Σπερχειό: Από τις πηγές στις εκβολές - 10ο μέρος
21 Ιουλίου, 5Η μέρα Γέφυρα Φραντζή – φράγμα Νέας
Κοίτης (ώρες 4)
Συνεχίσαμε αυτή τη φορά με
το Χρήστο, από τη γέφυρα Φραντζή ως την ΕΞΠΡΕΣ ΣΕΡΒΙΣ στην Εθνική Οδό. Ένα
άχαρο επίσης τμήμα, με την εικόνα μιας μεγάλης τάφρου που συνεχώς μειώνεται το
εύρος της, με βάθος από μισό ως ένα μέτρο με
μπόλικη λάσπη στον πυθμένα, με νερό ελαφρά θολό, ψάρια ελάχιστα, πουλιά ελάχιστα.
Η θολότητα του νερού αυξάνει σταδιακά και μέχρι τις εκβολές. Φωλιές ασβών στα
πρανή και «λαγογαμιστρώνες», που λέει ο Χρήστος. Σκουπίδια πολλά κοντά στη
γέφυρα του Φραντζή, αλλά ιδιαίτερα κοντά στο χωριό Κόμμα και στους αγροτικούς
δρόμους δίπλα στο ποτάμι. Είναι χαρακτηριστικό πώς μαζεύονται τα σκουπίδια στα
πεσμένα δέντρα μέσα στην κοίτη και τα πλαστικά. Διάσπαρτες ποσότητες πλαστικών
εδαφοκάλυψης, που τα ρίχνουν οι ασυνείδητοι αγρότες στις όχθες για να τα βρουν
οι ψαράδες στον Μαλιακό, ενώ μας εντυπωσιάζει η ταμπέλα "εκ του
Δήμου" ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ ΤΑ ΜΠΑΖΑ…
Επειδή πλέον δεν ήταν εύκολη η διάσχιση της κοίτης, αναγκαστήκαμε
να πηγαίνουμε στην όχθη, πότε μέσα στα καλάμια και στα βάτα και πότε στην άκρη
των χωραφιών. Έτσι είχαμε όλη την ευχέρεια να δούμε διάφορα θέματα και να
παρατηρήσουμε: τις καλλιέργειες, όπως την Παυλώνια, που δεν την ήξερα. Είναι δέντρο
που καλλιεργείται για τον κορμό, δεν παράγει καρπούς. Όπως η γεώτρηση που
δούλευε στέλνοντας το νερό στο ποτάμι, όπως το εγκαταλειμμένο γήπεδο του Κόμματος
δίπλα στο ποτάμι και τις κομμένες λεύκες. Όπως τα συνθήματα της εποχής της
χούντας - «Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙ» και «ΖΗΤΩ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ» - στο γερμανικό φυλάκιο δίπλα
στη γέφυρα της Παλιάς Εθνικής, κοντά στο Κόμμα και τη μοναδική ταμπέλα “Σπερχειός
ποταμός” ”Sperxios River”.
Στο
τμήμα αυτό μπαίνει ο Γοργοπόταμος με αρκετό νερό και βελτιώνει την κατάσταση.
Εντυπωσιακή είναι η εικόνα του φαραγγιού του Γοργοποτάμου και των Δυο Βουνών
αγναντεύοντας την Οίτη. Το ποτάμι περνάει
κάθετα την παλιά Εθνική Οδό λίγο μετά το χωριό Κόμμα και αμέσως μετά συναντάμε
το τσιμεντένιο φράγμα, τον Μεριστή. Στο σημείο αυτό ξεκινάει η Νέα Κοίτη ή
Μεσαία Ανακουφιστική Τάφρος και το νερό μοιράζεται με την Παλιά Κοίτη. Η
λειτουργία του φράγματος του Μεριστή θεωρείται προβληματική, γιατί δημιούργησε
πολλά πλημμυρικά θέματα. Στη Νέα Κοίτη, λίγο πριν την Εθνική Οδό, συναντάμε την
προσπάθεια κατασκευής γέφυρας για την καινούργια χάραξη του ΟΣΕ, άλλο ένα έργο
"ναυάγιο", κατασπατάλησης χρημάτων του ελληνικού λαού.
[Παρένθεση.
Κατά τη διάρκεια της πεζοπορίας στις ακτές του Μαλιακού, περπάτησα το τμήμα της
Νέας Κοίτης από το σημείο που συναντιέται με τη Γερμανική Τάφρο και προς τις
εκβολές, όπως και το τμήμα της Τάφρου από τον Βιολογικό Καθαρισμό της Λαμίας
και μετά. Η εικόνα της διαπλάτυνσης της ευθυγραμμισμένης Νέας Κοίτης θυμίζει …
Ρήνο και είναι έτοιμη να δεχθεί ποταμόπλοια. Η θάλασσα μπαίνει στο ποτάμι και
κάλλιστα θα μπορούσαμε να έχουμε λιμάνι στο Κόμμα… Ίσως εκεί να στοχεύει η
μελέτη… αν δεν είναι εργολαβική πατέντα. Αυτό που προκαλεί ανησυχία είναι πόσο
μπορεί να επηρεάσει αυτή η διαπλάτυνση και η είσοδος του νερού της θάλασσας τον
υπόγειο υδροφορέα και την υφαλμύρωση των νερών…Σε κάθε περίπτωση το ερώτημα
είναι, όταν το πλάτος της κοίτης του ποταμού από τις Κομποτάδες και κάτω είναι
20 μέτρα, πόσο αναγκαίο είναι να γίνει 120 μέτρα και μάλιστα στην Ανακουφιστική
Τάφρο; Αυτό ποιος θα μας το πει;]
23
Ιουλίου, 6η μέρα: Φράγμα Νέας Κοίτης - Αλαμάνα (ώρες 4)
Χωρίς αμφιβολία το ποτάμι,
από τις Κομποτάδες και μετά, είναι καθαρά προσανατολισμένο στην εξυπηρέτηση της
αγροτικής καλλιέργειας και είναι στα χέρια των αγροτών και των ΤΟΕΒ. Είναι ένα
μεγάλο κανάλι σταθερού πλάτους, που διαθέτει νερό για άρδευση με τη βοήθεια μικρότερων
καναλιών και αντλιών. Η βασική παραγωγή είναι το
βαμβάκι σε μεγάλες εκτάσεις κυρίως κοντά στο Μοσχοχώρι και το ρύζι μετά την
Εθνική Οδό.
Το τμήμα από τον Μεριστή ως το μνημείο του Διάκου και τη
σμίξη με τον Ασωπό το ποτάμι κάνει μεγάλους μαιάνδρους, που με ταλαιπώρησαν αρκετά,
μαζί με τις τάφρους και τα ποτιστικά κανάλια. Όσο δε κατεβαίνουμε οι καλαμιώνες
στις όχθες γίνονται απλησίαστες και επικίνδυνες. Το
νερό είναι θολό με πολλούς πεσμένους κορμούς μέσα στην κοίτη, έτοιμους να
προκαλέσουν πλημμύρα αν κατεβάσει το ρέμα. Ελάχιστα
ψάρια, κυρίως κάτω από τις γέφυρες του Ε65, πουλιά ελάχιστα, κυρίως στη σμίξη
με τον Ασωπό που ανοίγει το ποτάμι, νεροχελώνες λίγες και … ο άγιος πλαστικός παντού. Βασικά
θέματα για επισήμανση στο τμήμα αυτό:
- Οι
εικόνες του αποτυχημένου φράγματος του Μεριστή, έργο του ποδαριού με πρόχειρες
μελέτες πεταμένα χρήματα του ελληνικού λαού αλλά και έργο επικίνδυνο με τις
πλημμύρες που δημιούργησε. Ωραίες όμως εικόνες με φόντο τη Λαμία και την Οίτη. Ακούμε
ότι πολλές από αυτές τις κατασκευές, όπως γέφυρες κλπ, γκρεμίζονται σαν να μην
έγιναν ποτέ. Κατασκευαστικά λάθη με πρόχειρες μελέτες. Θα πληρώσει όμως κανείς
γι’ αυτό;
- Η μεγάλη
καταπάτηση του παραποτάμιου δάσους της λεύκας, κομμένα αιωνόβια δέντρα με
μπουλντόζες και κατάργηση του αναχώματος του ποταμού
- Η
έντονη ρύπανση του Ασωπού. Όπου Ασωπός και η μοίρα του, που λένε, και
- Οι
εικόνες εγκατάλειψης του αγάλματος του Διάκου στην Αλαμάνα. Έγινε
αρκετή συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα. Μέχρι και ο Χρυσοχοϊδης το ανέφερε με
την αποτυχημένη απάντησή του στην τοπική κοινωνία για τα διόδια.
«Στα όρια του χωριού και πάνω στην εθνική Οδό Αθηνών - Λαμίας,
βρίσκεται το Μνημείο του Ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Αθανασίου
Διάκου» διαβάζουμε
στην ιστοσελίδα του Δήμου στο πεδίο για την Τοπική Κοινότητα Δαμάστας http://www.lamia.gr/el/content/topiki-koinotita-damastas
Η τύχη μας έφερε να περάσουμε από το
άγαλμα του Διάκου. Η εγκατάλειψη είναι το λιγότερο που θα μπορούσε κανείς να
πει. Το σημαντικότερο είναι η έλλειψη πρόσβασης στο μνημείο. Αν κάποιος θελήσει
να το επισκεφτεί, πρέπει να το σκεφθεί πολύ καλά πρώτα.
Δεν λέμε, ο Δήμος δεν προλαβαίνει να
ασχοληθεί με τέτοιες λεπτομέρειες. Έχει άλλα πιο σοβαρά θέματα να
αντιμετωπίσει. Η Τοπική Κοινότητα που είναι υπερήφανη για το μνημείο, δεν
μπορεί να κάνει κάτι για τη βελτίωση της πρόσβασης αλλά και για την περιποίηση
του χώρου;
Διαβάζουμε την επιγραφή επάνω στο
άγαλμα «ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΑΛΑΜΑΝΑΣ Η
ΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ 23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1930»
Μου αρέσει και κρατώ την παρουσία των μελισσιών στον κάμπο. Είναι
πολύτιμη και ωφέλιμη. Τα φέρνουν για το βαμβάκι αλλά παράγεται καλό ανθόμελο
και βοηθάνε γενικότερα στην επικονίαση. Κοντά στο Μοσχοχώρι συναντάμε το
εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, δίπλα στο ποτάμι, με μια γεώτρηση στο προαύλιο.
Πιο κάτω μια βάρκα, δεν μπορεί να είναι για τίποτα άλλο
παρά για την πλημμύρα... Κουπί δεν βρήκα να τη βάλω στο ποτάμι.
Μπροστά μας ο αυτοκινητόδρομος Ε65, που τέμνει το ποτάμι. Αυτό το λάθος, αν όχι έγκλημα, σε βάρος των γενεών του μέλλοντος. Θα μπορούσαν να αποφευχθεί η κατασκευή του μέσα στον κάμπο. Θα μπορούσε να περάσει πάνω από τη Λαμία με κοιλαδογέφυρες και σήραγγες, όπως είχαμε προτείνει στο Δημοτικό Συμβούλιο. Όμως όλα έγιναν για τις απαλλοτριώσεις, χωρίς να τους απασχολούν οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα της περιοχής και η αειφορία, αλλά και το διατροφικό ζήτημα του μέλλοντος... Μόνο να λένε μεγάλα λόγια ξέρουν ορισμένοι υπεύθυνοι παράγοντες που διαχειρίστηκαν τις τύχες μας στη Λαμία, τη Φθιώτιδα και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Ονόματα δε λέμε…
Μέσα στην απελπισία μου να διασχίσω τους καλαμιώνες για να περάσω απέναντι έπεσα στο πουθενά πάνω σε μια σιδερένια «δέση» ή «κόφτρα» από όπου ξεκινάει αρδευτικό κανάλι για την Ανθήλη. Λειτούργησε ως γέφυρα, αλλά προσωρινά. Αναγκάστηκα να μπω στον Ασωπό για να βρεθώ στο άνοιγμα πριν το άγαλμα του Διάκου και στη σμίξη με τον Σπερχειό. Η μαυρίλα του Ασωπού ήταν χαρακτηριστική. Νερά που να αφρίζουν και ο πυθμένας του σε κακά χάλια … «Ο Θεός Σπερχειός!!!!!!!» Κάποτε, ήταν εκεί πολλά πετροχελίδονα που χαλούσαν τον κόσμο με τα τιτιβίσματα, τα παιδιά τα καλοκαίρια έκαναν μπάνιο, πίναμε νερό με τις χούφτες! Νερό γάργαρο και δεν φοβόμαστε! Τώρα.......τι να πεις ? Ανθρώπων έργα δυστυχώς...» μου έγραψε ένα φίλος.
Του Στέφανου Σταμέλλου.
